Widal.plUkrainaJak Ukraińcy dawniej obchodzili Boże Narodzenie?

Jak Ukraińcy dawniej obchodzili Boże Narodzenie?

Jak Ukraińcy dawniej obchodzili Boże Narodzenie?
Foto: Valerii Tkachenko, CC BY 2.0 , via Wikimedia Commons

Od dawnych czasów Boże Narodzenie dla Ukraińców jest jednym z najważniejszych świąt rodzinnych. Celebrowanie go w Ukrainie jest znacznie obszerniejsze i złożone, niż w innych krajach świata. Z tym świętem wiąże się przecież wiele tradycji ludowych. Na kształtowanie się wzorca tradycyjnego, ukraińskiego Bożego Narodzenia miały wpływ zarówno praktyki chrześcijańskie, jak i pogańskie.

Ukraińskie Boże Narodzenie jest bogate w dawne obrzędy i wierzenia, na które później zaczęto nakładać normy chrześcijańskiej moralności. Jednak w ciągu ostatniego stulecia kultura obchodzenia świąt Bożego Narodzenia z różnych powodów znacznie się zmieniła i wiele zwyczajów nie są już przestrzegane przez Ukraińców. 

Korochun

Dawniej Ukraińcy, Polacy, Słowacy, Bułgarzy, Serbowie i Morawianie używali słowa “Korochun” na określenie przesilenia zimowego, które przypadało wówczas na Wigilię i Boże Narodzenie. W znaczeniu ogólnym “Korochun” to swego rodzaju granica między zimą a latem lub życiem a śmiercią. W tym dniu gospodynie piekły świąteczny chleb – Korochun – symbol rodzinnego bogactwa i pomyślności. W środek chleba wsadzały ziarna różnych zbóż, czosnek, zioła i łodygę owsa. Obok niego stawiano słoik z miodem (napojem alkoholowym) i świąteczną wodą. Świąteczny chleb dzielono na każdego członka rodziny i często dawano do jedzenia również bydłu, aby było zdrowe i płodne. Chleb Korochun uważany był również za talizman przeciwko złym duchom.

Przygotowanie

Dawni Ukraińcy starannie i odpowiedzialnie przygotowywali się do Bożego Narodzenia, ponieważ święto to było bezpośrednio związane z kultem urodzaju i czcią przodków, którzy chronili rodzinę przed nieszczęściami. Według tradycji ludowych, w przeddzień Bożego Narodzenia gospodarz powinien zdążyć uporządkować sprawy w gospodarstwie domowym, odświeżyć sprzęty codziennego użytku, przygotować wszystko, co niezbędne na nadchodzącą zimę: miód, siano, zboże, mąkę, opał, płótno itp.

Gospodynie w tym czasie malują dom, ściany i piec, kończą szyć nowe ubrania dla rodziny i haftować, porządkują i dekorują dom. Wraz z pojawieniem się chrześcijaństwa, wnętrza domu zaczęto ozdabiać nowymi lub czystymi haftowanymi ręcznikami i wizerunkami świętych. Starsze pokolenie rodziny – dziadkowie – uczyło dzieci kolędowania. Miesiąc przed Bożym Narodzeniem starsze dzieci zbierały się na “próbach” kolęd i żywej szopki.

Święta Wieczerza

Przygotowania do Wigilii lub Vigilii rozpoczynały się wcześnie rano. Gospodarze budzili się o północy i zaczynali przygotowywać 12 chudych potraw (w niektórych regionach 7, 9 lub 17).  Aby to zrobić, najpierw rozpalali piec z 12 kawałkami drewna i gotowali potrawy. “12” było ważną liczbą, ponieważ symbolizuje ona liczbę Boga Słońca i liczbę miesięcy w roku. Wraz z pojawieniem się chrześcijaństwa stała się ona liczba apostołów. Głównymi daniami były kutia i uzwar. Nazywano je też “Bożym jedzeniem” i były przeznaczone dla zmarłych krewnych, których “zapraszano” na kolację. W kącie stawiano dla nich osobny talerz z jedzeniem. Wierzyło się, że w noc Bożego Narodzenia świat żywych i zmarłych ściśle się przeplata, a zmarli krewni chronią rodzin, dlatego starano się ich godnie ugościć.

W tym dniu nie ma zwyczaju chodzenia w odwiedziny, wręcz przeciwnie, cała rodzina zbiera się w Wigilię przy dużym stole, gdy tylko pojawi się pierwsza gwiazda. Często stół ozdabiano słomą, a pod nim umieszczano żelazny przedmiot. Przed posiłkiem odmawiano modlitwę. Do dziś w niektórych regionach Ukrainy zachował się obrzęd “dmuchania w ławę” przed siadaniem do stołu, aby przypadkowo nie usiąść na zmarłym krewnym, który również przyszedł na wieczerzę. Po kolacji dzieci odwiedzają swoich rodziców chrzestnych i wymieniają się z nimi jedzeniem.

Diduch

Szczególnym “gościem” podczas obchodów Bożego Narodzenia u dawnych Ukraińców był Diduch – pierwszy snop pszenicy, owsa lub żyta, który z wielką czcią i honorem zabierano z pola podczas żniw. Początkowo Diduch był pogańskim bytem, który symbolizował opiekuna rodziny. To też symbol urodzaju, pomyślności, bogactwa. Ma formę pionowego snopu z kłosami do góry. Tradycyjnie zdobi się go kolorowymi nićmi, tasiemkami, kwiatami i jagodami. W Wigilię gospodarz domu oraz najstarszy syn wnosili Diducha do domu.

Wtedy gospodarz umieszczał go w “świętym” kącie domu. W późniejszym okresie w tym kącie stawiano również obrazy świętych. Diduch stał w domu aż do Nowego Roku lub święta Trzech Króli. Po świętach palono go, wzywając w ten sposób wiosnę. Popiół tradycyjnie wysypywano w ogrodzie w intencji dobrych zbiorów.

Kult zwierząt domowych

Kult zwierząt hodowlanych był również ważny u Ukraińców. Przecież wtedy ludzie utrzymywali się głównie z gospodarstwa domowego. Dlatego też w Wigilię odprawiano kilka obrzędów. Wnoszono do domu siano i rozsypywano je na podłodze. Dzieci musiały huśtać się na sianie, naśladując odgłosy zwierząt. Robiono to po to, aby zwierzęta domowe “chodziły sobie”, czyli się rozmnażały. W zachodniej części Ukrainy tradycja ta jest nadal zachowana i dzieci często znajdują w sianie świąteczne prezenty.

Po wieczerzy gospodarze wychodzą na podwórko i karmią zwierzęta hodowlane resztkami jedzenia ze stołu. W tym czasie naśladują również odgłosy zwierząt, aby te były zdrowe i płodne. Po tej akcji gospodarze szybko wracali do domu. Uważano, że w Wigilię zwierzęta przemawiają ludzkim głosem, a ten, kto je usłyszy, natychmiast umrze.

Obecnie tradycje obchodzenia wigilii stały się nieco bardziej zmodernizowane, ale nawet dzisiaj Boże Narodzenie wciąż jest najważniejszym świętem dla Ukraińców. Redakcja SymvolMedia pozdrawia wszystkich z okazji zbliżających się świąt. Serdecznie życzymy wam, naszym odbiorcom, pokoju, życzliwości, pomyślności i wszystkiego najlepszego. 

Chrystus się rodzi!

Chwalmy Go!

Red. Anastazja Maślak z SymvolMedia